Redakcja „Wolne Lektury”

h1. Antysemityzm

Uwzględniliśmy na naszej liście antysemityzm, aby nie oznaczać neutralnym określeniem *[[Żyd|Żyd]]* tych fragmentów, które, traktując wprawdzie o Żydach, stanowią jednak wypowiedzi oparte na *stereotypach*, nasycone uprzedzeniami, pogardą, czy *nienawiścią*. Postanowiliśmy wskazywać neutralne wypowiedzi o antysemityzmie i jego przejawach (są takie np. w pamiętnikach Rzeckiego), jak również wypowiedzi o charakterze antysemickim (np. Lisieckiego w _Lalce_). Te ostatnie nie rzucają oczywiście cienia na autora tekstu, nie wyrażają jego poglądów, lecz charakteryzują fikcyjną postać; nie określają też wymowy utworu. 

Antysemityzm jest uprzedzeniem opartym na przeświadczeniu, że Żydzi stanowią wcielenie zła (w różnych postaciach - od ekonomicznej po metafizyczną) i że jest to cecha nieusuwalna. Antysemityzm *religijny* cechuje przeświadczenie, że zmiana religii nie zmienia „natury” Żydów i że ochrzczeni są oni nawet bardziej niebezpieczni, bo trudniej rozpoznawalni (por. kreację postaci Przechrztów w _Nie-Boskiej komedii_). Najłatwiej rozpoznawalny antysemityzm *rasistowski* odwołuje się bezpośrednio do metaforyki *krwi*, ale ucieleśnienie stereotypu Żyda nie jest wcale dziełem antysemitów operujących pojęciem rasy. Stereotyp ten wyrósł właśnie z utożsamiania Żydów ze złem, a więc [[Szatan|szatanem]], który, jak wiadomo, ma przypisane określone cechy fizyczne. Podczas gdy aniołowie bywają często blondynami, diabeł jest raczej czarnowłosy i śniady, ma haczykowaty nos, często jest chromy (kuleje) itp.; ponadto dziedziną, w której króluje szatan, jest sfera materialna świata; dlatego np. kusząc do zaprzedania duszy, swym ofiarom często proponuje [[Bogactwo|bogactwo]] i [[Władza|władzę]]. Można powiedzieć, że baśniowo-moralitetowy *obraz diabła* przygotował treści użyte do budowy stereotypu Żyda (por. J. Trachtenberg, _Diabeł i Żydzi. Średniowieczna koncepcja Żyda a współczesny antysemityzm_, Gdynia 1997 ISBN 8385732519); takie pomieszanie obrazu Żyda i szatana jako głównych *wrogów* Chrystusa znajdziemy np. u Kasprowicza (_Na wzgórzu Śmierci_). Ponadto utożsamienie tego rodzaju, prowadzące do przesunięcia Żydów w sferę mityczno-fantastyczną ułatwia ich *dehumanizację* w sferze wyobraźniowej, stanowiącą pierwszy krok ku realnej, fizycznej *eliminacji*. Oczywiście innym ważnym składnikiem antysemityzmu jest zastosowanie koncepcji *[[Obcy|obcego]]* oraz koncepcji *[[Naród|narodów]]* jako tworów przede wszystkim duchowych (stworzonych przez Boga na początku czasów), a przy tym przypisanych odpowiedniej *ziemi*, terenowi wyznaczonemu im przez *Boga* do życia i realizacji określonej *misji*. W tym kontekście figura Żyda Wiecznego Tułacza była wykorzystywana przez antysemityzm dziewiętnastowieczny, rozwijający się wraz z ideą narodową. Wśród symptomów dyskursu antysemickiego można wskazać m.in. używanie liczby pojedynczej, kiedy mówi się o cechach całej grupy (w zdaniach typu: ,,Żyd zawsze jest...”, co automatycznie prowadzi do wygodnego uproszczenia i schematyzacji, a także wstępnego usunięcia wszelkiej możliwości istnienia różnorodności, wyjątków itp.) oraz alogiczność polegającą na przypisywaniu Żydom jednocześnie sprzecznych cech (siły i słabości, mądrości i głupoty itd.).